- K. Pari, Siaha
Eima biepipa ‘chanôzy thapatlôsana’ tahpa biepipa hmâpata
article ro awpata Mara Student Organisation, Branch Guwahati ta ei na vaw raopa
kyh liata thapawh a vaw chhih kaw ta, anodeikua kho dâh hawhta ei reihpasia
thai lei awpa vâ deikua cha pei ei tah kaw.Châhrasala ei phana rakha ta ei ropa
he palôhrupa liata a reituhpa zydua ta nama vaw patua-palua via awpata ei cha
haw hmeiseih ei.
Chanôzy thapatlôsa awpa nata deichhy
awpa abyuhna kyh eima reipasia via thei n’awpa ta a kaw viapata India râhchhôh
nata râh sosâhpa su thokhazy liata chanôzy duahmo tlâhpipa eima pahnona rakhata
rei tua awpa a byuh.
Khizaw pôhpalôhpa liata chanôzy
duahmo he hlano tawh chhaota chapawzy nata â vaw hlie kaw. Biehrai lia chhaota
hmô pita, Zunah hry liata chhochhi cha chanô nata hawtipa cha maluh reina lia
chhao tah ama pahlao beih leipa hawhta eima thei ty. Chahawhna hra chata hlano
daihti lia chhao ta chanôzy duahmo he vaw chhie kaw ta, saw sa awpa nata ti
chho beihchhozy , thophao tithai nata lyu raihria awpa hawh deita tah pachâpa
châ ei ta, ochhôh, khitlâh nata râh ryureina kyh liata zy, nô kyh –hlakyh rei
awpa liazy ta cha ama palôhrupa liata chanôzy cha ahlao awpata pachâna rai rai
ta hnei v’ei.
Khizaw kawh viapa saipa ta, chiso
phoso viapa nata âsosâh viapa hawhta eima pachâpazy hry lia chhao ta dâh nata
phôh, bierei kathlâpa liata chanô nata chapaw a pathlua-paeihna yleipa hawhta a
lâ hrasala, chhôhru lia deikua râhri khâ a y thlâh ha chypata â lâ.
Atlâhpi ta ama chi nata pho, ama
khitlâh chyu liata râh nanopa nata chi nanopa chanôzy duahmo thokha duah sai
tua sihla, Khizaw râh hmasiepa nata asosâh chaipa hawhta eima pachâpa USA nata
Europe râh thokhapa lia chhaota kyh hluhpi liata chanô nata chapaw- thaina nata
sona a lyu nairupa lia chhao ta chanô châ vâ hrahro ta khokhei lei viana duahmo
liata ama duana kao nata ama tovyuh awpa ama to leipa a hlu kaw chy.
Eima râh –India râh lia chhao heta
khahlâta cha chi nano nanopa hry liata chanôzy duahmo phaleipa rei awpa a y
hôlô chy. Aviapa chai ta Hindu nah hry liata ‘Sati- he a ma vahpazy ama thi no
ta ama ri rao no ta ama hroh thlah hapa ta ama phôh hrapa he châ ta. He he
chanô riaphapa, vahpazy châta ngâchhihpa taozie hawhta a pachuna a ypa vâta,
ama palôh liata cha pachuna cha khâchâ rie ha ta, nôhmeipa ta y ta, chyhsa
mohnaopa nata chysia dâdei chhao ama khopa tao theileipata nohmei châna
palâsana sari râpa atao ngâthlah hapa hlâ ta cha ama vahpa hnoh ta thi hr’awpa
cha amâ tlyh via. Chahrasala British daihti no ta Lord William Bentick ta he
hmophaleipa nata rarôh y kawpa he pahlei awpa ta hmah thata la ta, dah zy
taihta taopa ta pakhâpa châta,chatana chô chhao ta khitlâh liata amâ pachuna
kha a i ta, apahnie kawpa vâ ei ta, he hmo phaleipa ataopa thei’pa achâhta avaw
y thlâh pyly ty. Hinduzy hry liata chanô he a ma ly vei kaw. Chanô tah saw a sa
awpa no ta ama mokhâh chaipa nata vahneipa hawhta ama pachâpa cha chapaw saw he
acha, chanô saw cha vaduapa hawhta ama pachâ. Achhâpa cha chanô saw ta â
chakaihpa dyhchâ tita vahpa chhôhkhanah ta amâ hnawpa (dowry )vâta nô nata paw
ama hryu-dâhnazie kha pahno thlâh ha ei ta,chavâta ama ly vei. Cha bailai ta,
âvahpa chhao ta kyhpachana palôh ta lapinô vaw daodo awpa hlâta cha thyukhei
awpa hnawpa hawhta a tao thei lei nahta apalôhtlâh leipata, ama likaw liata
bâhta a ei-chhiana nata a ryhleina a vaw y nahta chhochhi cha ryhpaona daihti
tluapata chhôhpadâhpa liata hraikhôpa ta meitipa bao ta, sasy ta â raosaopa
hawhta palâsa ta, raosaopa tlâ ama châ ty. He vâna he ta Hindu Society liata
cha chanô saw a pipa he chhôhkha nata khitlâh chhao ta ma ly vei kaw ty. He ta
liata ei vaw zie khohpa cha keimo la chhao dyhcha nata thyukheipa eima pahmôna
dah he Hindu nah eima lyu ha bâ,he hmo phalei kawpa he myla hano ta cha eima
khitlâh liata rairuna miah tlôkhei awpa a châna zie pahnopata M.CH.P-nahta eima
pakhâpa he eima pyh thai chyu awpa a pha kaw.
Chatawhta Hindu chanôzy moh ta ryu
lâchhâh hmo (Property) zy hnei pasaipa chatyh leipa ta,a atahma deikua cha
Hindu Women’s right of Property Act 1956 hmâpata ryutohpa zy, nata ama moh ta
hmodâh hnei theina zy , nôhmei vahpa a hneileipa zy chhao hnei theipa ama vaw
châ ha. Dowry vata a thipa cha kheihawhpa zy lia ta ma cha theipa a y thlah chy
hra. Hindunah hry liata a hneina nata a chhaihna kyh liata dâh pha kawpa zy
hnei ha ei ta, chanôzy chhao tahma la amâ boh kaw.
Mosolman zy, Manipur zy hry lia chhao
ta chanô duahmo he pha vei kaw sai ta, amâ bo vei kaw sai, amâ vahpa ta
khatinorai ta bie kaw khapa ta liata ama ma thei, Manipur chapaw ta ama khozie
chanô lapi ta hnei thei thlâh ha ei ta, Mosolman nah chhao lapinô papalih taih
hnei pasaipa ama cha. Arab râh Mosolman chanônah chhochhi cha ngiachhie ama
chhi ngasa.Ama mohchhiena nata ama thiepâ ngâna chhâ cha ama nôpaw khopa
hneileipa ei sala, ama khopa ama hnei khiala chhôhkha moh pachhiepa hawhta
pachâpa ta ama chhôhkha liata chapaw ahyrai ta chanô kha a thie thei, chanô
patu-pakhipa achâ khiala vadua atyhna chôta, chhôhkha nata khitlâh moh
pachhietuhpata pachâ ei ta, thie awpa pyly a châ.
Khahlâta cha su to nata râh to lia
ta, khihtlâh nata chi nata pho hry liata chanôzy duahmo chhie kaw sai ta, a
tahma deikua ama rah hmahsiena nata asosâhna châta chanôzy duahmo taopathipa he
a cha tahpa pahno ei ta, ama chanônahzy châta dâh nata phôpa liata ama boh thei
n’awpa nata ama hmahsie n’awpa ta dâh pha kawpa zy tao ei ta, cheihchalo pata,
ama tovyuh cha ahyhma ta chhu pathai leipa hawh ta pachâna hnei ei ta, ama za
thai kaw hra. Chyhsa rôhnapa Swami Vivekananda ta a bie areipa ”There is no
chance for the welfare of world unless the condition of women is improved. It
is not possible for a bird to fly on one wing.’he ama palôhrupa liata amâ py
ngâsâ.
Atahma tawhta cha râhto liata hmahsiena vâta khihtlâh liata chanô tlybaina
chhao a lei lyma hra. Khizaw a sosâh lymâna hawhta chyhsa palôhrupa chhao
asosâh via lyma hra ta, chanôzy tlybai pata ama y pa he khitlâh, chi nata pho,
rah hmasiena pakhâtuhpa laichaipa a cha tahpa pahno ei ta, chavâta ama tovyuh
ama to cheingei awpa khokheina nata kao nano nanopa liata châna nata biehneina
amâ phuhpa hawhta saiheina nata deichhy khohna khâchâ ama hnei ha. Khizaw
sawkha nata India sawkha chhao ta chanô nata hawtizy hmahpasiesa n’awpa ta
pachhuahpanohna phapa tao ei ta, hmah lana chhao thata ama hnei lyma.
Chanôzy duahmo a naizie pachâ peimawh
pata U.N.O chhao ta ko 1975 liata ‘Chanôzy Kô (International Year of Women )
châta phuah ta, Kô 1975-1985 , kô 10 chhôh chanôzy cheihchalona, thapiphiana kô
( UN world decade for Women-equality Development and Peace) ta aphuah hra
.India râh lia chhao ta hmâpa(Observed) châ ta, a kô chareih march hâta hmiatuapa
he Chanôzy hâta (Women’s week ) châta ama hmâ lyma . U.N.O. chhao ta tahma cha
khizaw pôhpalôh pahlypata chanôzy kao nano nanopata ama pathlua-paeihna pahlei
awpata hmah a la ngâhai.
India liata kô 1992 kha ta National
Commission for Women cha New Delhi liata paduapa châ ta, State to lia chhao ta
State Commission padua awpa tahpa a châpa hawhta, Mawrah lia chhao ta kô 1998
pa liata Mizoram State Commission for Women paduapa châ ta, he Commission heta
hmah la awpa sia kawpa hnei ta, India dâh ta a pasaipa hawh ta chanôzy baotuhpa
nata rairuna ama tlôkhei n’awpa nata hmah latuhpa py a vaw cha. He thota
chanôzy thapatlô ta, sasyh angâna ama hnei thei n’awpata Central lia zy, State
Level nata District level lia zy chhao ta Women Empowerment Committee zy padua
ei ta, Kô 2001 liata Asia râh pôhpalôhpa chanôzy duahmo cheihchalona nata tha
patlô kô (Year of Women Empowerment) ta a phua.
World Council of Churches he khizaw
awnano laipa 300 hlei apazao-pakhypa châ ta, ama hmo chhuah chaipa chhao
chanôzy chhua-ua n’awpa nata cheihchalo n’awpa lâpi he châ chai ta, chanô châta
ama hmo pachhuah-panopa nata a chhuahpa cha he he a cha hra.
1. Chapaw zy ta chanô pananona nata mopanaina ama hneipa
tawhta pachha papua.
2. Chanôzy pathlua-paeihna pahlei.
3. Chanôzy a dona (right ) pabosapa nata ama sona, thaina zydua awnanopa nata
khizaw hmasiena châta hmâpa
4.Awnanopa nata khitlâh liata chanôzy hmâtlâh châ awpata deichhy.
Khizaw Awnanopa chhituhpazy chhao ta
project nano nanopa pachhuah pano pata chanôzy hmahsie n’awpa lapi ama pathâpazi
lyma. Chanôzy duahmo taopathipa he ama pachâ peimawh kaw bâ pata âlâ.
Râh hmasiena lia maih ta, chanôzy deichhy khona, biehneina patosa khona nata
cheihchalo ta ama tlohna(qualified) liata cha ama tovyuh chhu leipa ta,
khokheina pie lyma awpa he ama chhuah. Chavâta râh hluhpi liata cha râh
chhihthana kyh lia rai, sawkha raihriana kyh lia rai chanônah ta su peimawhpa
ama patu hôlô bâ.
National Policy-2001 pa cha chanôzy
tovyuh pabosapa a cha thei n’awpa nata a hluh via ta tovyuh phapa ama to thei n’awpa
ta dâh nata phôhpa lâ chhâta a hriatuhpazy ta dâh chi nano nanopa Customary Law
zy, Tribal law nata Personal law ( Hindu,Mohamedan,Christian etc laws ) zy cha
sai pathina hnei ei ta, cha dâh cha a daihti ta liata thatlô kawpa ta hmâpa a
châ thei n’awpata hmahlana pachhuahpanona chhao hnei ei ta,cha liata
(1) Chanôzy pabohsana nata adona tovyuh a chhupa cha dâh
hawhta ama chô liata ku pathla lyma awpata.
(2) Raihriana liata thata rai pahriasapa nata tah raruahna tawhta pabohna,
raihria mâ chhao â khopa ta pie awpa, Equal Remuneration Act and Minimum Wages
Act hmapata
(3) Central, State nata District level liata dâh mo pathi tita chanôzy vaina
nata pabohsana dâh chhao a byuhna hawhta mo pathi lyma.
(4) Legal Rights zy, Human Rights zy nata chanôzy châta dâh peimawhpazy he a
kaw viapata phuahluah ta,apahnosa lymapa.
Achô liata National Policy tawhna
heta Khizaw râh nano nanopa nata India sawkha chhao ta chanôzy duahmo ky totie
liata taopathi ama chhuahpa hawhta atahma cha dâh pha kawpazy pachhuah pano ei
ta, chanôzy duahmo chhao âkaw chhua-ua ngâsâ ha ba.
Marapa chanôzy chhao kao totie liata
deichhy awpa he eimâ ngiah ngasa. Chanôzy deichhypa ta tha eima patlô khiatala
eima râh chhao thlai thlai ta hmah a kaw sie lyma aw. Eima deichhy nawpa kao
cha he hawhta vaw palâsa tua sihla :-
1.Chhôhkha
liata: Chhôhto liana heta
chanô saw nata chapaw saw chô liata palôh eima phaona dâh he a dolei kaw,
thokhapa chhôhkha âsosâh viapa liata cha, cha palôh cha phao hlei v’ei ,
chhôhkha hluhpi lia deikua chanô saw nata chapaw saw eima deichhyna nata
mohôhna dâh he â hlie kaw.Atlâhpipa ta kyh thôhta vaw palâsa tua sihla-
(1)
Ama tha nata zâh hmâna kyh liata: Chanô rai tao awpa he a hluh kaw. Chanô rai nata chapaw
rai he khâ eima panano thlâh ha. Abeipata miah taonazie cha ku nata phei sano
rairie, mokhao nata nahkhao a lyu chyu pata miah tao ta, chanô saw châta ochhôh
rai, tichho beihchho, o pathaipa nata beiphia pasipa zydua ama rai hawhta
pachâna khâchâ hnei pi ta, chapawzy ku pakopata, niena daihti liata a nie awpa
ngâlâhta eima pachâna he thy sihla, a hriakhei chyu su u. Chanô chhao ta cha
rai zydua cha chanô tao awpa hawhta pachâna –nôpaw hru no tawhta chi phaleipa
ama tupa he a thari duata phia pathlah ei su u. Chanô chapaw ta abyuhna hawhta
o chhôh liata rai eima hria khei chyupa he chhôhkha a ryhna nata a tivyna a châ
hra.Cha palôh cha nô nata paw chhao ta eima sawnah eima pachu hluh awpa abyuh.
(2)
A chuna kyh liata: Nô nata
paw hluhpi cha châ a chuna kyh liata chanô saw zy cha mohropa eih a cha awpa
liata a pahryu padâh thlâhthlipa hawhta pachâna hnei pita, chanô saw châ
pachusa lyma awpa thachhiena nata maophaona a la lyma awpa hoh leina eima palôh
liata khâchâ a lai . Cha hawhpa palôh eima vaw hnei khai ha nata cha, chhôhto
liata chanôzy châ thaileipa nata nohkhih leipa vaw hluh ei ta,cha chata khitlah
hro panai ta, chanôzy hmahsiena lapi a khawtuhpa châ hra ta, khitlâh nata chi
nata pho taihta hmasie thaileina a tlôkhei.He palôh he eima thy awpa a peimawh
ngasa.
(3)
Ryuto kyh liata: Nô nata
paw ta tiama kawpa ta chhôhkha a tivy n’awpa nata saw nata nawhchâtapalôhraoh
kawpata ama hriapasana theilâpa, sôh nata thih, hmobaoh, ohmo lyuhmo rai chanô
saw nata chapaw saw liata eima rairuah awpa a byuh. Chanôsaw, saw hra,
chapawsaw, saw hra, kyh eima pachâ kawpa sai ama châ. Chanô saw cha ryu via a
to rai rai lei awpa hawhta pachâna he eima thy awpa a byuh.Chhôhto ta chanô saw
chhao ryuto awpa eima pie khiatala a hyhma ta ky via hlei vei ei, i.e ei
sawchanô nata âvahpa châta ryu vaw rai hra nata ei sawchapaw pa chhao ta
alapinô ryutopa kha a hlykhei thlâh ha pyly ta, chavâta mohropa saw châta
ryu-via a pasaipa hawhta eima pachâna he thla sihla, pachâna thiehpa hnei chyu
su u. Akhihtlâh, a chi nata pho ta chahawhpa taozie eima hnei khiatala chanô
saw pathlua leipa ta,tlao eima cheihchalo, chapaw saw nata chanô saw
pathlua-paeihna nôpaw palôh liata a y leizie sawnah palôh liata a tu hra. Cha
cha ta chanô saw zy chhao ta ama palôh pachâna liata aso panai leina nata
riahphana apie hra aw. He kyh liata nôpawnah ta Paragraph 3 (1) (h) Sixth
Schedule tlyhchakapa ta Inheritance law apha kawpata miah taopa thei ei sala a
pha k’aw.
2.
Khitlâh liata: Khitlâh
pha n’awpata pynano nanopa VC, JAC (Joint Action Committee) NGO-MTP, KTP, MSO,
etc. etc. tahpa zy a duah ta, cha liata chanô cha treasurer post hleikhô patu
bei v’ei , sôh âboh n’awpata avaotuhpa cha ngâchhihpa chyhsa, chanô eima tly
ty, chahawh ta a cha khiatala post hropa lia chhao ta chanô cha ngâ a chhih
ta,a rai lia chhao ta pahnai â ngiah via, cha daihti lia ta cha khitlâh pha
n’awpata hriana kyh lia ta pyh thatlôpa nata hmasiepa a vaw padua thei aw.
Mopakha thatlôna ta py he siekhei theipa châ tiarâh leipa ta hria paraona vata
hmophapa a tao theipa eima cha.Charasala post hro lâ la chanôzy ta patu lei
awpa pachâna hnei pata âtlyhtuhpa palôh lia chhaota chanô candidate tao pachhi
hra awpata pachâna rai rai hnei vei ei. Chanô pha kaw pa nata ngâchhih kawpa
chhao hmâtlâh leipa hawhta tlâ ama vaw tyu chakhy. Khapa vata maw? Tlohleina
rai kao kha lia hmata y taraw vei y, chanô a châ vâ dei ngâlâh ta na tlâ a cha
y. Eima tovyuh a châ thei thlâh ha awpa chanô châ vâ deita eima kyhna a hluh
ngasa. A pei ngasa.
Kô 2010-12 term liata MTP Laty liata Ls. Thluakho kha MTP
President châta a tly ei ta, Laty MTP nah ama palôh a kawh kawpa ta ei pahno,
chanô deichhy khona ama hnei kaw, kha term liata riapha kawpata pari theipa a
dyuhna liata hmah la ta, khitlâh pathaina nata hrozie ngiapa pachuna lia chhao
ta hmah la ta, ama hlaotloh kaw tahpa eima pahno.
Chavata chanôzy deichhyna nata hmâtlâh châ awpata pachhuapanohna kyh liata
khitlâh eima hra awpa a pha kaw. Palôh pathai leipa nata chhiepa phaopa hlâta
mohropa châta byhna châ awpa nata deichhy khohna palôh eima hneipa he keimo châ
chhaota byhna a châ via. Deichhy khona palôh he hnei chyu su vy tahpa eima hrua
kho kaw.
.
3. Rah ryureina kyh liata: Ko zabi 20 chhana la tawhta cha Khizaw
su nano nanopa liata râh ryureina kyh lia chhao rai châ sala,political parties
chhihtuhpa châna kyh lia rai châ sala, railaipa nata sâh kawpa keypost
apatupazy chanô vaw y hôlôh bâ ei ta, ama moh rei khai thei mapi, atlahpipata
vaw rei tua sihla, British Prime minister vaw cha hapa Pihnô Margaret Thatcher
zy, Pihnô Colda Meir (ex.PM Israel) zy, Pihnô Benezir Bhuto (ex.PM Pakistan zy,
Myamar rah ryureina apha thei na’wpata thata ateituhpa Pihnô Aung San Sue Kye
zy,India Prime Minister vaw cha hapa Pihnô Indira Gandhi zy he khizaw pahnopata
chyhsa rôhnapazy ama cha.
India rah liana heta chanô mohphapa nata rôhna kawpa, India Prime Minister a
vaw châ ha pa, khizaw chyhsa pahnopa tlai ta âlâpa nata sopa,khizaw chysa
rôhnapa hry liata atlo phapa Pihnô Indira Ghandhi he chysa riaphapa nata
ngâchhihpa, râh châta hmahsie näwpa nata pha náwpata riapha ngâsâpata bie
pathluna(Bold decision) a tao ngâhpa,râh châta ahrona âhlâtuhpa he my thei beih
ma pi. Amyunô, Pihnô Sonia Gandhi, India râh Congress leader a châ ngâhaipa,
khizaw pahnopa ta alâluahpa zy,India President avaw châhapa Pihnô Prabha Patil
zy, India liata State nano nanopa nata Central lia chhaota Minister a vaw châ
hapa nata Chief Minister nata châna sâh kawpa apatuhpa ama hluh kaw. Chaleipa
chhao ta Pihnô Jayalalitha AIDMK chhituhpa nata Tamil Nadu CM a châ ngâhaipa
zy, Trinamool Congress chhituhpa Pihnô Mamata Banerji zy, atahma nota Lokh
Sabha liata Speaker achâ ngâhaipa Meira Kumar nata Delhi liata Chief Minister,
term thôh dua apazao ngâhaipa Sheila Dixit zy chhao ama State nata Central lia
ta chanô sopa nata ryurei thaipa, â lâluahpa zy sai ama vaw cha.
British sawkha ta Mawrah cha Superintendent pavaosa ta, Kô 1952 liata Lushai
Hills District tao ta, a mohôh, cha liata Pawi- Lakher Regional Council eima
vaw hnei hra.Mizo District Council liata chanô pano (2) Pihnô Lalziki Sailo
nata Pihnô Maria Hmingliani zy cha nominated member châta raopa cha ei ta, Ko
1972 pa liata Mawrah cha Union Territory liata khaipa a cha nota Lakher
District Council eima hmô hra. Mawrah liata chanô papali (4) Pihnô Saptawni
(Nominated) Pihnô Thanmawii (Elected) zy, Pihnô K. Thansiami (Elected nata
nominated châ pakaohpa) nata Pihnô Rokungi (nominated) zy châ ei ta, ryureina
liata âmâ hlao hra, Lakher District Council liata Pihnô HC.Ngôny (1973-78)a
tlyh patlohpa cha Lakher District Council ryureina liata â hlao hra.Pihnô
H.C.Ngôny he Saikao bei sawchanô châta,chanô MDC atly patloh tuachaipa a cha.A
rôhna ngasa.
Mawrah cha ko 1987, February no 20-pa liata state pitlohpa ta sopa châ ta,cha
liata Pihnô Hlimpuii he atly patlohpa châ ta, ano he chanô Minister taihta a
kaw patu phapa a cha, atano taihta chanô Minister tuachaipa nata hnôhchaipa a
châ chy.
Mara Autonomous District Council
liata chanô nominated ta eima hneipazy châ Pihnô J.Maki (1995-2000) PIhnô
Lalbiaktluangi (2000-2005) Dy. Chairman zy, Pihnô B.Ngôthlua (2005-2007), Pihno
A.Dawzu (2007-2012) châ ei ta, atahma 10th term liata achâ ngâhaipazy cha Pihnô
B.Ngôkei nata Pihnô H.Ngunkungi zy ama châ. Chanô elected deikua tahma term
liata cha y v’ei.Ko 2007-2012 term liata a tlyh patlopa Pihnô N.Naphie (L) châ
ta, Dy. Chairman nata Executive Member su lia taihta a kaw tyupa eima hnei
chhôhpa a cha. Vadua chhih kaw pata kô 2012 liata EM a châ ngâhai no ta miah a
pahâsai ha ta, pei eima tah hmeiseih.Marahpa chanô su sâhpa patupa eima hnei
chhôhpa, eimâ palai khei kaw nota he hawhta miah â vaw pahâsai thlâh ha pa he
Mara chanô zy châta vâduana rarôh-y kaw pa a châpa ta ei pahno, a chhôhkha
sanawhzy hnohta Abeipata thlahlôhna he pie lyma mawh sy tahpa he eima khokheina
a châ hra.Mara chanô a no su liata a kaw thla awpa he eima hnei thei khao solo
tly ma.
Achô liata chanô palâsapazy he thokha
cha ama rai ama patu hlâta cha reihka âsaomâ leipa nata reihluh leipa, hmâtlâh
acha awpa ta â ngia leipazy chhao ama châ aw, châhrasala vaw deichhy ei ta, ama
vaw pasua-palâ ha nahta cha chyhsa rôhnapa nata hmâtlâh châ kawpa, chyhsa
phahnai kaw pa nata zachhih kawpazy tlâ ama vaw châ laih.
Ko 1992-paliata India rah ryureina liata dâh peimawh kawpa sano ama passed pa
cha thotlâh ryureina phaviapa VC hawhpa (Panchayati Raj) nata khihpi chhôh a
vaona phaviapa (Municipalities) zy a châ. Mawrâh liata cha VC zy ama ypa vâta
Panchayti Raj he hmâ byuh leipa ta, Municipalities dâh deikua hmâ awpata Kô
2007 liata ‘The Mizoram Municipalities Act 2007’ tao ta, cha liata 33% seat
reservation chanô châta â hlao leipa vâta ‘The Mizoram Municipalities
(Amenment) Act 2009’ liata taopathi ei ta, cha liata pahlaopa châ ha ta, Aizawl
Municipalities Council liata ward 19 pachhaipa liata ward 6 cha chanô seat a
vaw châ haw.Alypa a cha ngasa.
Chahawhna chata MLA,MP lia chhao ta
India râh ryureina o sanopa liata chanô châta 33% hlâta chy leipa bill amâ
ngiakheipa cha Rajya Sabha chata paryhsa ha ta, ryureina o lai viapa Lokh Sabha
deikua ta paryhsa thei mâh vei. Khati daihti ta ma cha a paryhsa pyly hr’aw
nata eima hnabei a seih.Eima District Council ry, Village Council toh liata
elected seat sâkha cha chanô châ ta pahawhpa(reserved)vaw châ ha ta, ly’pa a
châ kaw. Mylâ hâno ta cha District Council liata MCHP ta chanô châta MDC seat
reservation eimâ hawna hawhta hlao miah ama patloh thlyu nahta eima hnabei
aseih hra. He châta chanôzy chhao kao totie liata eima chata-patiah ngâ k’awpa
a byuh.
4.
Awnanopa liata: Thatihpha
ta chanô duasu thata panano ta, kao nano nanopa liata hmahsiena lâthlôh eima
chhih ngâhai,aviapachai ta awnanopa chakaona liata thata eima sua ha ba,
chahrasala eima dâhphina pai ma vei. Chanô machâ nata Pastor ordination deikua
ru ama tah kaw chy.
Kô 2009 ECM Constitution seventh Revised Edition liata vahnei chhih kawpata
chanô machâ châta tlyh pasai leipa cha thy ei ta, ordain pasaipa a vaw chapa
cha eima ly kaw sai. He dâh liata chanôzy machâ tly pasaipa a vaw châpa tanah
ta kô 16 Khichhôh Machâ ta ei chakao tawhta chanô Machâ tuachaipa châ awpata
5th December, 2010 Presbytary pakhypi, Tisôpi liata Rev.Dr.M.Zakonia ta ei na
chahnao (ordained). Evangelical Church of Maraland history liata chanôzy châta
hmo rôhna kawpa, a y beih leipa nata ngiatlâh châ kawpa â hlaopa a châ thlyu
aw. Chanônah eima ly kaw. Nâ lykheipa ama hluh ngâsâ.KNP Hqrs. MCHP Hqrs. nata
branches nano nanopa zy ta ‘Ryuchâ’ nata mo pakhata a lykheina Chabu pha
ngasapa ryu atlohpa nata hmopiepa ei dao hluh kaw. Chaleipa chhao ta alykheina
programme pha kawpa zy taopata daihtizy eima hmâh.
He heta chanôzy tovyuh phapa eima
topa he eima ly thai ngâsâ tahpa a palâsa.Atahma no ta cha ECM chanô machâ
chhao pathô eima vaw cha haw.Kô 2012 liata pano ama chahnao heih.
World Council of Churches (WCC) zy,
World alliance of Reformed Churches (WARC) zy, Reformed Ecumenical Council
(REC) zy, Lutheran Federation (LF) zy, Baptist World Alliance nata Methodist
Council zy chhao ta chakaona liata chanô nata chapaw pathluana y leipata ama
chakao kho thei n’awpata hmah ama la lymâ .Evangelical Church of Maraland lia
deikua cha chanô Pastor châta pachhuah-panohna palôh liata â hla kaw chy pata â
lâ. Thaina nata sona lâ chhao moh sihla ama nai patluana y hlei vei. Chahnao
(Ordain) awpata a pakhâtuhpa cha ‘chanô’ ama châna vâ ngâlâh ta tlâ a
cha.Krista liata cha chanô chapaw y vei, khizawpa liata hmahta châna su sâhpa
nata biehneina chanôzy ta ama to ngâ nota awnanopa hmâchhâh ta chanô châna vâta
chakaona eima pakhâpa he cha a pei ngasa. Awnanopa chakao awpata ahyhma ta a
tlohpa y tla ma pi, chanô rai chapaw rai Krista va ngâlâh ta a tlohpa eima cha.
Khizaw awnanopa âsosâh chaipa U.S.A
chhôh liata chanô pastor châta ama chahnaopa (Ordained ) pa duahmo tlâhpi ta
vaw sai tua sihla-
1. United Methodist Church 8.31 %
2. United Church of Christ 13.63 %
3. Presbytarian Church 7.30 %
4. Lutheran Church 4.82 %
5. Episcopal 6.15 %
6. Southern Baptist 0.15 %
Awnanopa hropa duahmo:
1. Church of South India 20
2. Church of North India 6
3. Church of Scotland 26
4. Salvation Army ,India 2294
5. CBNEI 2
6. Mara Evangelical Church (Myanmar) 1.
He pahnona source he bâh ta a vaw
paroh thei, chahrasal chhei tu hlei vei. Khizaw râh sosâhpa hawhta eima pachâpa
chhao chanô ordained duahmo liata la pha tu hlei vei. Chahrasala tahma cha
kyhto liata palôh ama hnei pathao kaw ba.
Eima pachâna do leipa he thla lyma
sihla Abeipa hmâ thei awpata âpiepa chyhsa he cha deichhy lyma sihla cha
chanôzy chakaona liata tha eimâ patlôna chhaichhi pha kawpa a cha aw. Chapawzy
chhao ta chanô mohnao thlâh leipata kao nano nanopa ta deichhyna lapi eima
tluapa lyma awpa a pha kaw aw. Chavâta chanô tha patlôna nata deichhyna kyh
liata palôh a tao pathi sihla, hmohropa liata tlohleina y hlei leipata chanô
châ vâ ngâlâh ta kyhto liata tovyuh phapa nata biehneina chhao patohsa
kholeipata, khokheina rai eima pie thei leipa he rah hmasiena a pakhâtuhpa
deina a châ tahpa pahno pathi heih su vy
No comments