Khizaw liata chanô hmotaopapuatuhpa (Inventors) rônahpazy
Khizaw liata hmotaopapuatuhpa
(Inventors) mohpathâh kawpazy vaw reih tua, cha tah ei sala, na palôh liata
âvaw lâ tua chaipazy cha Thomas Edison, Alexander Graham Bell tlyma Leonardo da
Vinci-zy tlyma ama châ thlâh ha thei.
Khiahta la Mary Anderson? tlyma Ann Tsukamoto?-zy
moh he na thei beih ma?
He chanô pano penawh moh he thei beih
thlyu va chi. Châhrasala khizaw liata atanohta Science thaina hmâpa ta
hmotaopapuapa maih liata ama kumâ â hlao hra tahpa he na zo vâ tlyma? Khizaw ta
hmothiehpa tlyma, thaina sona hmâpa ta hmotaopapuapa a hmia pahnona kyh liata
kupathla hluh kawtuhpa cha chanôzy he ama châ. Hmotaopapuatuhpa chanô hryta pachaki
alâluah viapazy he vaw moh tua ly.
1. Computer software - Grace Hopper
Adyuhpi ei 2-na liata US Navy â pazao tawhta Admiral
Grace Hopper he Computer thiehpa, Mark 1ama tahpa buakhei awpa ta rai piepa châ
ta. He tawhna heta atahmâhlâ ta Computer Programming thaina pathaotuhpa avaw
châ hapa a châ.
Kô 1952 liana khata Computer liata bie ama khôpa, ‘Code’
lâta palietuhpa vaw taopapua ta; he heta Programming chatliesa viapa ta,
Computer programming pananona kyh liata athata hmahsiena atlôkheipa a châ.
Hopper heta "de-bugging" tahpa reikah vaw
palâluahsa heihpa ta, atanoh taihta Computer reikah hmâ a hlao kawpa a châ hai
heih hra.
"Amazing Grace", tahpa ta ama aw tyhpa, Grace
Hopper heta Navy tawhta a pisihna taihta Computer he buakhei ta, kô 79 châpa ta
â pahâ hapa a châ.
2. Caller ID nata Call Waiting - Dr Shirley Ann Jackson
Dr Shirley Ann Jackson he American theoretical physicist
châpa ta, kô 1970 rachhôhta hmo âchupasiana tawhta ‘Caller ID nata call waiting’
he âvaw thaotôpa a châ.
Bie achhopahliena (telecommunication) liata a hmo
taopazy vâta atanohta ‘Portable fax’ ama tahpazy, fibre optic cables ama
tahpazy nata Solar cells-zy he avaw y theipa a châ hra.
Ano he African-American chanô hryta Massachussetts
Institute of Technology, USA tawhta PhD a hmô tua chaipa a châ hra.
3. Windscreen wiper - Mary Anderson
Kô 1903 chasipaw liana khata, Mary Anderson heta New
York City tly ta; he nona heta a motor haohtuhpa Driver chata motor ochhi
pahypa ta dâhawh hryta motor thlalâ cha pathai ta. Thlalâ pathai awpa ta ochhi
pahy awpa ângiah tyhpa chata motor chhôh liata akiahpazy cha athata chasipa
vâta ama koh ngâkaw tahpa cha hmô thlâh ha ta.
He tawh rakha heta mary Anderson heta motor thlalâ
pathaina tao n’awpa dâh pachâpa ta, taopapua thei tlai ha ta; kô 1903 khata a
hmo hmôpapuapa hneituhpa châna (Patent) chhao a hnei pâ ha hrapa a châ. châhrasala
he a hmotaopapuapa phahnai kawpa he Company zy pahnothai leipa ei ta; Driver
palôh a pabua aw, tahpa ta ama hmâ khoh khao leipa a châ.
Anderson heta a hmotaopapuapa tawhna heta athôhna
khâpa hmahta hnei leipa ta â pahâ ta; a thi tawhta deikua Motor to liata ‘Windscreen
wiper’ he a y khai ha bâpa a châ.
4. Space station batteries - Olga D Gonzalez-Sanabria
A moh he a nawh kaw thei aw; châhrasala
International Space Station, Vâ ziza liata khaw pahrona awpa ta battery ama
hmâpa nickel-hydrogen battery he nawh chacheita vei.
He hmotaopapuatuhpa Olga D Gonzalez-Sanabria he Puerto
Rico liatapa châ ta, kô 1980 rachhôh khata he Battery he vaw taopapua ta, NASA
liata Glenn Research Centre liata Director a châ ha bâ.
6. Home security system - Marie Van Brittan Brown
Marie Van Brittan Brown he Nurse châ ta, anodeita O
liata y thai kaw tyhpa a châpa vâta a chipâ kaw tyh. He vâna heta âbohpa ta,
ano liata china a y tyhpa pahlei n’awpa dâh a pachâ hapa a châ.
A vahpa Albert nahta apakaohpa ta Van Brittan Brown
nahta apakaohpa ta, kô 1960 rachhôh liata moleipazy peihriana athata a pôhpa
tawhta abohna awpa ta home security system he ama vaw taopapua hapa a châ.
7. Stem cell isolation - Ann Tsukamoto
Kô 1991 liata hmôpapua ha ta; he a hmo hmôpapuapa
vâna heta Cancer pasana ahneipazy thisaih siedâh achuna kyh liata athata
hmahsiena tlôkhei ta. Cancer pasana patlâhna tluana kyh liata athata baotuhpa a
châ hai.
Tsukamoto heta atahmâ chhao he hawhpa lâchhâh
liata achupasiana siekhei hai heih ta; hmotaopapua thiehpa 70 liata hneituhpa
châna a hnei hai hra.

No comments