MARA REIH KYH HEIH TUA SY
- Rev Dr Laiu Fachhai
Mara reih he Marapa sawzy reih châ ta, chavâta aony hnaipa ngiana "h" bai hlei leipa chhaota Marapa sawzy ta eima rei chhei thai lei awpa biesâzy y ta, "h" bai leipa châ mawh sala rei chhei thei awpazy a y hra. Pakhona thokhazy moh heih tua ei suh u:
A. AONY AHNAIPA (Doh ao) NGIANA "H" BAI HLEI LEIPA CHHAOTA REI CHHEI THAI LEI AWPA PAKHONA THOKHAZY:
1. Adyuna (war): Adyuhna tah hlei leipa chhaota a parozie awpa hawhta eima reih thei khai. Mara reih liata he biesâ parosa hro n'awpa a y leipa vâta.
2. Chiamie (trumpet): "Chiahmie" tah leipa chhaota Mara reih a thaipazy ta la a paro n'awpa dopa tata eima parosa thei khai aw, parosa n'awpa hropa a y leipa vâta. "Chiahmie" tahpa palie he Mara reih a thai leipa nata a thaipazy chhaota "Chia hmie" tahpa ta ama parosa thei.
3. Tôkalôpa (thunder): "Tôhkahlôhpa" tah awpa byuh ngâsâ vei. Aony hnaipa "tô" nata aony hnaipa khophiepa "ka" nata, aony hnaipa "lô" zy liana heta "h" bai hlei leipa chhaota Marapa sawzy ta cha tôkâlôpa reizie awpa dopatata eima reih thei khai.
Chavâta, he hawhpa biesâ zydua taihta "h"eima bai leipa khiata cha aony pahnai pasâhna kyh liata eima rei chhei tlamaw aw na" tah laihpa cha bie tloh leipa a châ. Mara reih siezie eima pahno khai leipa a châ thota linguistics kyh liata eima pahnona a kih a tlô âh leina a palâsa.
B. AONY AHNAIPA (Doh ao) NGIANA BAI LEIPA CHA MAWH SALA REI CHHEI TLAMAW THEI AWPA PAKHONA THOKHAZY:
1. Alôh (salt): "h" bai leipa a châ khiah cha "alô" (stone) hawhta â reih tlamaw thei.
2. Pakhaih (to give light, to lighten): "h" bai leipa châ mawh sala "pakhai" (to reserve, to mark) lâta â reih tlamaw thei.
3. Leih (to accuse): "h" bai leipa châ mawh sala "lei" (to get lost) lâta â reih tlamaw thei.
Chavâta biekawh sâkhapa nata sânopazy liata cha "h" baipa heta pasia via ta, rei chhei tlamaw awpazy tawhta maniah a pabohsa via thei tlai. He chhao he biehly (context) chhôh liata cha rei chhei muarua n'awpa y hlei vei.
C. RESEARCH TAO VIA AWPA EIMA HNEI:
Aony ahnaipa (Doh ao) ta rei awpa Mara biesâzy pakhy khai ta, "h" bai leipa ta y mawh sala yzie (meaning) hropa a pua awpa a hnei ma tahpa a laichadai ta, cha hawhta yzie hropa a pua hlei lei awpa liata cha "h" bai ngâ kaw awpa byuh hlei aw vei. Yzie hropa a pua thei awpazy liata deikua cha eima bai laih tlai aw.
Yzie a panano hlei lei awpazy liata "h" double ta hmâ laih ngâ kawpa chhochhi cha a byuh leipa a châ. Pakhona ta, "chhôhhmoh" tah ngâ kaw hlei leipa ta, "chhôhmoh" tlâ tah sih la, rei chhei thai n'awpa y vei.
D. A VAI AWPA:
Mara reih he chi hropazy ta ama rei thai n'awpa pachâ chaipa ta tao awpa châ vei. Marapa sawzy reih châ ta, Marapa sawzy châta tao awpa châ ta, Marapa sawzy ta eima rei thai khiah cha â daih. Chi hropa Mara reih a chu khohpazy châta chhao Mara reih ama thai laih tita cha "h" bai awpa byuh leina liata cha bai hlei leipa chhaota ama reih thai laih aw.
No comments