Samaw Marasaw

Tlaikao reih a cheih khoh leipa vàta Mara laihsa patupakhi!

By Dr.Michael Solo, Aizawl


He thàtih na thei pat’aw nata Marasaw a chi nata pho chàta ngà achhih kaw hrasala disaopa ta a y thlàh py ly n’awpa daihti cha a tlò ha ba na!, cha a pei muarua cha la’ tahpa pachàna ahneipa na chà khiahta la, nà thao n’awpa duasu àsu thlah ha chy. Hawh màh vei.!

Heta heta vaw pathao tua sala... “Conservatism vs Liberalism Maràh ràh chà ta”  tahpa ta kò 2016 Aizawl MSO fresher social nota debate topic  pahypa chà ta, daihti vaw cha-ie pàpa vàta kho àkhi lei kaw. Mara laihsa patu pakhipa thàtih reih hlà ta, he kyh liata ei pachàna vaw pahripaziah chy tua sa!.

Pachàdàh apy tlàh via awpa liata, ‘ eima conserve pa abyuh na kao (chi  nata pho lia) y aw ta, eima liberalized n’awpa su( asosàh/hmasiena kao liata) a y hra aw’  tahpa he achhyna hluh viapa achà nata pangiasa à chhih. Anodeikua, Chi nata pho aboh tlòh na chòta hmasiepa he mara ràh liata eima tao thai màh leipa a chà.

 Reih(language) he Àdaohna(communication) chhaichhi peimawh chaipa a châ. Mara reih ( pabohsa abyuhpa) he ta eima noto hmasiena làthlòh liata àdaohdàna chhaichhi chàta eima hmà thei leipa a chà khiah ta la, Mara reih cha a lei tlai aw. A chhàpa cha, pho àboh ta dyhchhiepa chàpa hlà ta chi nata pho alei hapa chhaota asosàh sila hmahsie sila tahpa akhohpa eima hlu via thlyu nata pangiasa à chhih(eima rei papua khoh lei tarawpa ta). 

Achyta vaw tlei via tuasa, India ta independent a hmò thaoh nona khata, tribal chi nata pho zy cha khihpi su làta pahlyh laihpa chàsala, khihpi hmasiena hawhta hmasie laih hrasala, kò a vaw khò laih khiah ta la tlao amà ly kaw aw na tahpa nata uasa leipa ta àmo y ta pa ysa hlah h’awpa ta tribal integration chòchàh lia eima national leader zy palòh phaozie a chà. Nehru deikua ama pachàdàh asàno ta apyh khei vei. Uasa hlàh na chòta ama chipho chàna pabohsa pa kha a tlyh via

Nehru pachàna liata deikua la he hawhpa chi nata pho he amo kho dàh hawh tlaita ryureina ama ku lia piepa ta, khihpi asosàh viapa zy tao dàh cha amà phana rakha nata ama khozie hawhta àmo rei tlaita hmasiena làthlòh achadai hra ei sala, ama kho dàh ta hawhta central ta tlao bao mawh sy tahpa ta a reih. Nehru bietluna he àvaw do ngaita. Eima chi pho alei thlah ha awpa miah vaih na chòta hmasiena làthlòh lia kei chakà n’awpa làpi phie miah a chhawhpa pà. Anodeikua, khihpi là hmasiena eima ràh liata eimà vaw ly pangiana dàh à chupa ta pho sopa nata hrupa eima chàna àlà aw.

Avy pakhua heih ei sila, Tlaikao reih he Mara reih hlàta a cheihtheipa nata apahnothaipa eima hluh via vàta àdaoh veichàh-na (communication) chàta thata vaw hmâh phahnai ha. Eima nohto hmotaopa (business) rai chhao rai avaw panao via ha hra(?), chavàta,  Mara reih acheih tyhpa chhao tlaikao reih apaza n’awpa anao kaw tlai!. Mo pakha maochhie thai muarua khaipa za chà âh khao vei Lai/tlaikao reih acheihpa hluh viana  nata Maràhpa khih Maràh reih cheihpa chyh viana Mararâh liata a y hôlô bâ he zaw!(?). 

Eimà chhuahna là avaw ngià laih sila, Marah reih revolutionary he thlaita phase thiehpa akiah leipa khiah ta la eima ràh liata tlaikao reih a ypa he pahnie aru kaw bà aw. Khizaw nohthlapa (social media/Virtual world) lia ta Mara reih tha pasana eima reih ngakaw nota ahmeiseihpa khizaw(khihliah lia zy, sign board lia zy..programme, function, awnano  etc) liata deikua tlaikao reih ta thari ipa thla pathao ta, thata a charei ngà hai. Mara reih alaiseih nawpa ta Soft policy dàhdei chhao hmàh mah mapi. Hard policy chhochhi eimà hla kaw chy(hmà thaipa chhao chà ngyu vei),  social media liata eima reipa nata chabu release pa zy nata programme thokha chyh nawh kawpa zy he eima kei chakàna tlà a chà via chai chy. Hmiahaopa tawhta avaih n’awpa eimà patohpatia ngàkaw nota eima hmiahaopa hmia cheingei eima chhy ngàh hra ba awpa abyuh ngaita. 

Eima khiliah liata Tlaikao reih a chareipa ( banner, programme organize, govt notice, etc....) kyh liata hrasie àdaih kaw bà.  Bie hneituhpa làta pachàthaina ahawpa ta tlyma,ry adaoh laina chòta tlyma “ papu, ngiachhiepa ta Mara ràh lia ta la Mara reih he hmia asah tua sala pha vei ma i’ tah pata ahawna zy tao laih lymà pa abyuh ha bâ. Public Programme nata function, notice y awpa lia maihta Mara reih hmia asah tua thei n’awpa ta vonlunteer activist he hawhpa làchhàh ta hmah la awpa eimà ngiah ngaita. Cha cha soft policy aza chà chyuh chyuh chy. Mara reih palaiseihsa awpa ta Moto chyu he eima peimawh nota zawpi heta pyury ru viapa zy eima thei hra awpa abyuh. cha chata moto pathipalòh lia chi atu via ngyu thei mahta!. 

Aawnanopa chhaota minority zy chò liata soft policy ahmàna chhàpa he apòhkhana arao awpa vaihna và chà leipa ta chhà hropa và achà khiahtala eima bà sai ha bà awpa abyuh chaimàh ngyu na aw! Chief secy parohpa Malsawma ta a reipa ‘ mawrah liata nieparuna avaw thao ta ahluh na chhapa la, opa lyuhri zy hmia moh pita, amà doleina nata taochheipa lia ta reikàh eima pathlie khoh lei và a chà, achhàpa cha eima opa pa ama chà va’ atah. He he eima reih alei haipa kyh lia chhao aza chà thei hra aw.
Maràh ràh liata apahràpazy dua he maràh pa eima chà khai lei zie pahno tlòhpa ta a constructive thei chaina hawhta *conservatism vs liberalism chòchàh liata athai sopa zy ta live talk show zy hnei tyh ei sala*. Hmasiena làthlòh eimà chhihna  liata mara reih, chi nata pho a boh via nawpa làpi chhao a chà cheingei aw. A hawh hlà ta!  kò a vaw y awpa liata  a chò liata biepipa eima vaw hmàpa a tlò lei nawpa ta Mara reih revolution tha patlò via lymà a  chhuah suh vy.

 Mei kà awpa ta ahlih ia tuapa byuhta. Cha cha NGOs leader,activists, journalist nata volunteer zy hry liata ia tua sala zawpi là à hlàh laih awpa a chà.