Samaw Marasaw

Khizaw châta 'HRONA' hnawh Amazon râhhmâhpa mei ta a kâ lymâpa vâta khizaw thlah a zoh kaw

'Khizaw Pachao' ama tahpa, khizaw ta ziza (Oxygen) â ngiahpa hluh viapa taopapuatuhpa nata, khizaw nohkhih yzie kohkituh chaipa, Amazon Râhhmâhpa mei ta a kâpa chata khizaw thlah a pazoh ngaita kaw.


Amazon rainforest liata mei, su nano nanopa liata athata a kâhaipa chata sao nata nopi daihti nota chicheipa chi nano nanopazy, thokô sâh hluhpi zy, nata a chhôh liata râhsa nano nanopazy ama leidia hai.

Thlazoh 15 (August 15) tawhna khata, Amazon râhhmâhpa yna, Brazil liata su nano nanopa 9,500 mei he kâ pathao ha ta, he meikâpa heta Amazon râhhmâhpa a pahly hluh chai.

Scientist-zy ta ama ngiana dâhta cha, atakô chhôh heta Brazil liata râhhmâhpa liata mei ei 74,000 a kâ ha. He he zâkô 2018 chhôhta mei a kâpa 40,000 lie no daihmâ a châ. National Institute for Space Research ta ama reina dâh chhochhi ta cha Amazon râhhmâhpa liata meikâpa he 83% ta â kaw pôh. Brazil liata state lai chaipa, Amazonas, liata cha Hriatuanoh khata 'Emergency' phuahpa a châ ha hra.

Khizaw liata râhhmâhpa (rainforest) lai chaipa a châna hawhta, Amazon râhhmâhpa heta eima pahrâna khizaw liata ziza pha leipa, 'carbon-dioxide' hluh tu awpa kohki ta. Photosynthesis liata Thokô (Plants and trees) zy heta ziza chhiepa (carbon dioxide) sypangia ei ta; ziza phapa, a leipa ta eima y thei leipa Oxygen ama pie papua tyh. Cha cha chyhsapazy ta hrona châta eima vaw hmâh tyh.

He vâna tlai heta Amazon râhhmâhpa, (2.1 million square miles) ta a kawhpa he, 'Khizaw pachao (lungs of the planet)' khizaw husona byh ama vaw tah tyhpa a châ : Amazon râhhmâhpa heta khizaw ta Oxygen â ngiahpa, zakha liata 20 a piepapuapa a châ.

Atlâhpipa ta Amazon liata nohkhih a pha/khihti a hi lichih he Khihpa tawhta Phiata (July to October) taihta châ tyh ta - Thlazoh thla chhâna lâ heta noh a kâh pachaih tyh. Sao daihti a châ nona heta kâ theipa tawhta he râhhmâhpa he â boh tyh ta. Châhrasala, nopi daihti liana heta, pachie tlapazy vâta mei pua tyh hra ta. He leipa ta lyutaopazy nata thotaipazy ta ama raihriana liata mei ama pakã tlamaw tyh hra.

No comments