Samaw Marasaw

Article : Nochhi Marasaw MP hnei theina Ochhi â pahy - Rev Dr Laiu Fachhai

(A neutral intellectual analysis)

Atakô he USA President atly kô châ ta, Myanmar General Election kô a châ hra. Khizaw ta he atlyna a y awpa râh nopazy he pahâ kawpa ta a sai. USA atlyna cha kao nanopa châ chy sa la, Myanmar liata National nata State MP atlyna liata Nochhi Marasaw pakha chhâ tloh theina lâthlôh a y aw ma tahpa achupa mokhaoh tawhta, pâti a châh eihpa hnei leipa ta, he rohtuhpa heta Notla Mara râh tawhta a kaw saipalie.

Awnanopa liata a chakaona pachâpa ta, rei awpa chhao a kâ a chhie kaw. A reih awpa chhao châ ngyu vei. Marapa pakha chhâ ama tloh awpa a kho tupa vâta, chi nata pho nata râh kyhpachâna palôh tawhta kâchhie kawna chôta he châpaw he a ropa a châ. A reihtuhpazy pachâzie thai awpa ta a hawpa a châ.

Atakô Myamar atlyna lâ a ngia hlâta, India nata Myanmar râh atlynazy liata Marapasaw MP nata MLA tloh tyhna zy a chyuta ta saipalie tuapa châ sa la a pha thlyu aw.

India liata Marapasaw MP a tloh tua chaipa cha Pupa Hiphei (chhâzaw râh lâ a sia hapa) kha a châ. Ano kha India Parliament Upper House MP term no tlai (1990-1996, 1996-2002) Mizoram ta seat khata a hneipa tawhta a tlypatlohpa a châ. India Upper House MP cha zawpi vaw (popular vote) ta a tlypa châ leipa ta, State Member of Legislative Assembly (MLA) zy ta amâ tlypa a châ. Pupa Hiphei MP tloh daihti kha, ano yna National Pârty (Congress) ta Central nata Mizoram State liata ryu a rei daihti châ ta, MLAzy cha ama pâti lâ ama vaw khai awpa a byuhpa vâta, pâti thatlôna ta a tlohpa a châ. India Parliament liata Marapasaw tloh heih nawpa â kaw hla kaw chy bâ thlyu aw. Pupa Hiphei MP a châ chhôh kha Maraland, Mizoram nata India châta rai thata hria ta, a moh chhao a pha ngaita. Mizoram State MLA liata Mara râh liata Constituency miano y ta, cha cha Marapasaw ta ama tloh lymâ. Kheih hawhpa pâti ta a tlohpa chhao ta, Marapasaw ta ama tloh lymâ tyh. Mizoram State liata Cabinet Minister nata Minister of State, Speaker, Deputy Speaker zy chhao Marapasawzy ta kaw châ tyh hra ei ta, Mara râh nata Mizoram châta ama hria pha kaw sai tyh. Atahmâno he Marapasaw Dr K Beichhua cha Mizoram Sawhkhâ liata Minister of State ta a y ngâ. Mara râh nata Mizoram châta rai a hria pha ngaita. Mizoram State MLA atlyna liata la, Siaha nata Tipa Constituencyzy tawhta cheingei he la Marapasaw ama tloh lymâ chy na ta pangiasa â chhih, Mara râh eihpa châta Constituency miano a ypa vâta.

Myanmar liata deikua cha Marapa a pahlôpa ta Constituency eihpa hneipa a châ leipa vâta, Marapa ta State nata Central MP kaw tloh thei nawpa cha hmo ru ngaitapa a châ. (Atahmâno Myanmar siezie liata cha State ryureihtuhpazy chhao MP ama tah hra, State MP.) Cha chôna chata Khazohpa ta Marapasaw a châhkhei ta, MPzy ama kaw y ngâ kaw tyh.

Pupa U Nu sawhkhâna tao daihti kô 1960s (?) liana kha Marapasaw MP pakha a tloh. National Pârty ticket ta Constituency (?) tawhta Pupa Mâtlei (chhâzaw râh lâ a sie hapa) kha tloh ta, Minister piepa a châ. Myanmar râh pôhpalôhpa liata chhao a moh â lâ kawpa ta reipa a châ. Châhrasala ama term a chhâh hlâta pheisaihzy ta ryureina ama la haw. Pupa Mâtlei kha Marapa vaw sai ta tloh vei. Chi hropa vaw a hmô hluhpa vâta a tloh theipa a châ.

Sosiali daihti liana kha, Township nata State ryureinazy liata Marapasaw amâ hlao lymâ tyh hra.

Kô 1990 liata, daihti vâropi a sie tawhta Dimawkarasi siezie ta atlyna hmiatuachaipa a y heihpa liana kha Matupi Constituency tawhta Mara People’s Party (MPP) ticket ta MP pakha Marapa a tloh. Matupi Constituency he Marapa vaw a hluh chaina châ ta, Pupa C Rôu (chhâzaw râh lâ a sie hapa) liana khata Marapa vaw zydua â syhpahmaoh khaipa vâta a tloh theipa a châ. Paletwa nata Thlantlang Constituencyzy lâ tawhta la MPP ticket ta a tloh theipa y veih ei, he constituencyzy liata cha Marapa vaw a chyhta dei a ypa vâta. Pinô Suu Kyi pâti National League for Democracy (NLD) ta MP seat 492 liata 392 la ta, pâti hropazy ta 100 ama la hra. Châhrasala atlyna kha a py khao leipa a châ haw.

Kô 2010 atlyna liata NLD a hlao khoh leipa ta, Union Solidarity and Development Party (USDP) ta sawhkhâna a tao. Matupi Constituency tawhta Marapa pâti, ENDP ticket ta Pupa C Vâchei cha Chin State MP châta atlypatlohpa a châ. Paletwa nata Thlantlang Constituency zy tawhta Marapasaw a tlohpa y veih ei.

Kô 2015 atlyna liata, NLD ta Lower House liata constituency 440 liata 255 liata tloh ta, Upper House liata constituency 224 liata 135 liata tlohpa ta NLD ta sawhkhâna a tao. (Myanmar liata cha Upper House MP chhao he popular vote ta a tlypa a châ.) Chin State liata chhao NLD ta sawhkhâna a tao hra. Marapa deikua cha, Constituency sâkha chhôh liata National nata State MP nanopazy liata âmo nahta âmo amâ chatôh khai hapa vâta Marapa vaw a chhaihzaoh khai ha ta, Marapa hluh chaina Matupi Constituency dâhdei liata chhao Marapa a tlohpa y khao veih ei.

Atakô 2020 atlyna liana chhao he Marapasaw âmo nahta âmo amâ chatôh khai ha heih khiata cha, Matupi Constituency tawhta chhao, Paletwa Constituency tawhta chhao, Thlantlang Constituency tawhta chhao, kô 2015 atlyna daihti liatahpa hawh khata a châ heih thei. Marapasaw National nata State MP pakha chhao hnei leipa ta â y heih thei.

Mara vawzy a chhaih a zaoh khai ha hra sala, chi hropa vaw a hmô hluhpa châta cha tloh theina lâthlôh a y. National Pârty ticket a topazy he chi hropa vaw a hmô hluh via awpa hawhta pachâpa ama lyu. Mara Pâti chhao, pâti hropa nahta hrialâhna phapa a hnei khiata cha, chi hropazy vaw hmô theina lâthlôh a y hra. Cha hawhta a châpa chhao ta, kheih hawhpa pâti lia rai châ sa la, Marapa vaw a chhaih khai ha sala, chi hropazy vaw deikua cha âmo chi kandidei liata â pahmaoh ha khiata cha Marapa châta tloh lei nawpa a nao kaw.

Dimawkarasi râh a châ tawhta cha ama pâti khopa liata ama y thei khai. Ahy a maochhie thei awpa châ vei. Ticket a chhupa nata a topa zydua chhao, kheih hawhpa pâti ama châpa chhao ta, Mara râh, Chin State nata Myanmar châta rai hria pha a chhuahpa, hmiasai phapa a hneipa, râh kyhpachâtuhpazy ama châ cheingei aw. National Party liata ticket a chhu ta a to theipazy ta chi hropazy vaw hnabeiseih pâpa ta tloh thei amâ hnabeiseih thlyu aw. Mara pâti (ENDP) chhao Mara vaw zydua âmo liata a pahmaoh ha sa la, chi hropa vaw a chyhta chhâ ama hmô pâ thei khiata cha, tloh thei amâ hnabeiseih hra ei aw. Cha nota, rei hmo pyly ta Marapa vaw â chhaih ha khiata cha, kheih hawhpa pâti lia rai châ sa la, ama pachâpa hawhta a châ lei nawpa a nao kaw.

Chavâta parih hawhta so ta vachhuh hawhta nonaipa ta, constituency sâkha chhôh liata seat miakhapa liata Marapa nata Marapa a chatôh leipa ta, sasyh hlâta râh pachâ peimawh viapa ta,  kheih hawhpa pâti rai châ sa la, a tlei a tlâ dâh zy thaipa a châ khiata cha tloh theina lâthlôh a ypa ta â lâ. Pawliti cha biehneina châ ta, tloh leipa khiata cha biehneina to thai’pa châ vei. Atlyna cha nuhby paki thaina châ heih ta, nuhby paki chheipa a châ khiata cha tloh leina a nao kaw. Nuhby â pahlôna nata abohna cha tlohna châ ta, nuhby kei ha sa la a sie nano ha khiata cha, tloh leina a nao kaw.

Râh châta hmiasai phapa hnei ta, adona, ngâchhihna, pathaihna, kyhpachâna nata tiama hriapasana ta Mara râh, State nata Central liata chhithana rai a hria awpa Marapa MPzy ABEIPA Khazohpa ta a padua thei nawpa ta thlah thata chhâ awpa â ngiah ngaita kaw. Atlyna a patlâ kawpa ta hnei thei awpa ta thlah thata chhâ awpa byuh ta, State nata Central sawhkhâzy liata ryureihtuh awpazy châta, hmiasai phapa hnei ta, adona, ngâchhihna, pathaihna, kyhpachâna nata tiama hriapasana ta râh a chhihtha awpazy chi to pho to tawhta ABEIPA ta a padua thei nawpa ei ta thlah thata chhâ awpa a byuh hra.

State nata Central liata MP hnei theina ochhi Nochhi Marapa châta  â vaw pahy. Marapa ta MPzy a hnei daihmâ haw. Cha nota ochhi sâkha tawhta o chhôh lâ a ngia khohpa a ma hluh tu ha khiata cha, âmo nahta âmo a pakhâ khai ha aw ei ta, pakha hmah ta a ngia thei leipa ta nata a ngia hmâ leipa ta ama y thei. Cha cha Marapa nata Mara râh châta kyna rarôh y ngaitapa, hla phituhpa ta, “Tlô daihmâpa pei pachai heih” a tahpa kha a châ aw.

No comments