Samaw Marasaw

CHAOLAHMEI CHÂ LEIPA TA A LUH (Chi nata pho pabohsana; Krista Thâtihpha chho)

~ Rev. Joseph Kôma Chozah.


Introduction: Ei n'awpa sâkha hmah y leipa ta Mara sawzy châ chi nata pho cha hra awpa ta ABEIPA Khazohpa ta Missionary-zy hmâpa ta maniah A vaw padua haw. Chi nata pho, Râh nata reih cheihchalo ta, palaiseihsa awpa nata pabohsa awpa he Marasawzy pi ta eima papeimawhsa chai awpa a châ.

 ABEIPA Khazohpa chata eima pahno mâh lei no khata maniah â vaw tlyh haw. Miah tlyhtuhpa nata miah taotuhpa chakaopa he Chi nata pho pabohsana, Râh nata reih cheihchalo ta palaiseihsana pha chaipa châ thlâh h'aw vei ma? Marasaw keimo nata keimo ta eima sô â palaipa ta, keimo nata keimo tlaita eima theina rakha liata acheihchalo ta apabohsa eimâ chhuah tyh hra. He zydua he â do khai thlâh ha hra.

 Châhrasala, ABEIPA Khazohpa pahno leipa nata a kho chaipa thâtihpha chho leipa ta cha zua eimâ boh thei tla maw? Eimâ cheihchalo thei hmeihseih tla maw? He hawhta vaw saikhoh tua ei s'u.

Marasawzy ABEIPA Khazohpa ta kyh thôh (3) liata a chhaolahmei châ leipa ta a luh ta miah tao/sonazy tawhta:-

North East India nata Chin (Burma) râh hry liata Mara reih tlaita Holy Bible hnei tua chaipa:

 Rev. Khup Za Go (M.Th Thesis: UBS, Pune) ta he hawhta a thesis liata a vaw roh “Kô 1954 liata North East India nata Chin (Burma) râh hry liata Holy Bible hnei tuachaipa cha Mara reih (Holy Bible) he a châ,” a vaw tah. North East India nata Chin râh hry liata Holy Bible hnei tua chaipa châ awpa ta maniah a vaw pachhuahpanoh syulyu haw. Rev. Khup Za Go Thesis liana heta Baptist nata Presbyterian Pastor (Pastor nah mohzy he palâsa lei tlâ y chy sih la) thokha ta, Bible Society of India liata he hawhta ama vaw reipa a reih, “Mara nah he Mizo châ ei ta, chavâta Holy Bible a eihta ta taopa byuh vei, Mizo reih ama reih thai khai thlâh haw,” tahpa ta thata ama vaw chakana chôta Holy Bible he eima vaw hnei thei thlâh haw. A rôhnah ei tah kaw.


Biehrai hnei tua chaipa eima châna chhâpa sâkha liata cha ‘Krista thatipha’ eima chho para lymâ thei n'awpa he a châ. Bible for Myanmar project zy hnei pi ta, Bible society nano nanopa liata Krista thâtihpha chho pakawhna rai eima hria, aly'pa chhao a châ hmeihseih. Krista râh eima pakawh lai nah heta eima chi, pho nata reihzy cha â vaw sua tyh. He he hlâno history tawh chhaota eima pahno thei.

Atanoh, Khizaw liata thâtihpha pahno mâh leipa hluhpi ama y chy, Biehrai cha rei leipa ta. He khizaw liata chi nata pho ta reipa hluhpizy ta ama reih ta Biehrai ama hnei mâh lei nota keimo chi chyh nawhpazy pi cha Biehrai eima vaw hnei haw, a vaw rôhnah ngâsâ na.

Lakher Grammer & Dictionary (1908) hnei tuachaipa eima châ: 

F.W. Savidge ta a ropa ‘The Lakher Grammer & Dictionary (1908)’ cha zâhkô lâ liata Lôlei D.C office liata vaw hmôpapuapa châ ta. Kô 100 hlei uhtheipa Grammer bu ahneipa North East India lia dei châ leipa ta eima chaby liata tribal hry liata ama sôh kaw aw (Châbu hawhta Publisher nata Edition liata cha Mizo reih hlâta a vaw uhthei via).

 Atahmâ cha eima Council (MADC) zy hmahlana ta reprint-pa vaw châ ta, a ly â chhih ngaita. (Source; V.L. Thakima Chozah, The Lakher Grammer & Dictionary (1908) rohtuhpa F.W Savidge nata J.H. Lorrain thâtih @www. Maraland.net) He heta a pamosapa cha keimo nata keimo ta eimâ tao hla syulyu na khata Abeipa Khazohpa ta a chyhsazy hmâpa ta eima reih, chi nata phozy he maniah vaw cheihchalopa ta, maniah vaw pabohsapa syulyu haw tahpa a sia ngaitapa ta â lâ.

Kô 100 sie hapa liana khata Marasaw ahy kha ma mara reih, chi nata pho cheihchalona châh pahno ta, pabohsana châh pahnopa y ei?

 Nochhi nata Notla liata Marasaw zydua pi heta Literature sâkha eimâ hly khai thei ha khiah cha thata Mara reih â pôh aw tahna a châ hra. Pakhona châta Sunday school nata hmo hropa siku achuna châbuzy ahly khai thei sih la cha lâpi pha kawpa chhao a châ thei aw.

Missionary nah hmia a sahna (Sole missionary):

 Martin Walker (L) (Mrs. Violet unawhpa) châbu ropa (The Lakher Pioneer Mission 1907-1978) liata eima Missionary nahzy vâna khata India sawhkhâ palôh liata eima y kawna hluhpi eima hmô thei. British India Governor châhna puapa liata cha: ‘Adyuhpi III-na cha thlaita vaw y thei awpa hawhta pachâna a lai kawpa vâta nata China & Japan chi paruna thata a laipa vâta British thisaih puapa momaih cha ama râh lâ furlong chhuti tlyma ta â lie khai awpa ta a vaw tah.’ Cha no chata Rev. Mr & Mrs A.B Foxall zy ta cha “Adyuhna rupa vaw tlô hra sala keimo cha luh pabu awpa ta akhypa châ pi ta, Marasawzy hnohta eima thi khiah thi pi ta, eima hroh khiah eima hroh aw” ama vaw tah. A vaw rôhnah ngaita kaw.

 Jawaharlal Nehru, President of India hmiatua chaipa nata Pihnô Indira Gandhi ta Mizoram a tlyna daihti (1955) liata Rev. Mr & Mrs A.B Foxall zy cha a eihhrâhpa ta hruapa châ ei ta, he liana heta Vailipaw heta Mara nahzy pi thata eima chhâh  maniah â vaw châh. Marasawzy thâtih nata amâ boh thei nawpa lâsiezy thata a vaw chho.

He vâna heta reih tlâh leipa (Minor Micro minority) zy pi tlai kha Izarel mo hawhta eima chyh tupa vâta ABEIPA Khazohpa ta miah â vaw tlyh tah thei'pa a châ. Eima hluh kaw vâta nata eimâ daih ha bâ hrapa vâta châ leipa ta, eima chyh tu hapa vâta tlao biehneina lai viapazy he a hmô hripa eima châpa ta a lyu.

Biehneina

A eihhrahpa eima hnei leipa khiahta cha, thlaita maniah disao aw ei ta, miah ama tlybai ha aw. Eima chyh tu hapa vâta pabohsa eimâ ngiahna ziezy he President hnohta a vaw chho tahpa ta Martin walker heta a vaw roh.
Eima Missionary nahzy vâna khata India sawhkhâ nata British sawhkhâ palôh liata eima y kawna chhâpa a y thei hrapa sâkha heih cha; British sawhkha hyutuhpa nata pheisaih molaipa nata pheisaihzy ama theina hawhta ama vaw daodo kawnazy kha a châ thei ngyu aw. (Ref: The wonderful story of Lakher Pioneer Mission, Five Years in Unknown Jungle, The Lakhers).

Conclusion: A chô liata eima vaw rei hapazy khi â ki chochâ leina hluhpi a y aw. He zydua he mopakha thapasana nata mopakha pachâna a châ tahpa eimâ pahnokhei chyu awpa kho â chhih kaw. “Cha chakao khoh leipa pho cha phie paraopa ta a châ aw” Isai 62:12 liata eima hmôpa hawhta, he a chô liata eima vaw rei hapazy he Marasawzy pi ta cha eima my awpa pathaih vei. Kô 1800-1900 hryh daihti liata Marasaw ta he khizaw liata eima vaw y hra nahta y hra lei chhao apahno ma pi. He daihti liata MDF, MNF nata Congress party zy hawhpa Mara leilô liata y mâh hra vei, Marasaw châthaipa chhao y mâh hra veih ei. Ahy paw tlyma, ahy nô ryhrao thaina, patohpatia thaina nata sona vâ chhao châ hra ngyu vei, Mara beizy ryhrao thaina vâ chhao châ vei tahpa a sia ngaitapa ta â lâ.

He a chô liata eima vaw rei hapa mia thôh (3) pazy he Marasawzy pi eimâ nano patluana cha a vaw châ. He zydua he keimo thaina, sona, theina nata hneinazy ta taothei rimâ lei awpa kha a châ. He zydua he palôh liata khâcha eima vao awpa a pha kaw.

ABEIPA Khazohpa ta Marasawzy he maniah cheihchalo hmeihseih ta, chavâta Krista thâtihpha chho ta, a moh parôhnahsa laih ta, Ano palyupalih lymâ awpa he eima râh, chi, pho nata reih pabohsana nata cheihchalo n'awpa pha chaipa a châ. 

A hmiatua ta Hebrai (zu nah) cheihchalopa châ ei ta, Krika mo cheichalopa châ heih ei ta, Mongyuh (Europe râh liahpahlô = Britain) nah cheihchalo heihpa châ ei ta, USA cha thata cheihchalopa châ heih ta, atahmâ deikua Movyhpa (Black) nah nata Asia (a pachaipa ta Korea) nah cheihchalo heihpa ama châ tahpa a sia kawpa ta pahnotheipa a châ.

Khazohpa rai eima hria haw khiahta cha, Khazohpa eima chakao haw khiahta cha, Khazohpa palôh a vaw tlâh ha khiah cha, Ano chata miah vaipa aw vei ma? Khazohpa liata soh haw sih la, Khazohpa ta miah cheihchalopa hri sala, Khazohpa chata miah pabohsapa hri sala. Cha hawhta Khazohpa ta a tao thei n'awpa ta cha Ano moh parôhnahsa ta, cheihchalo awpa he a châ. Keimo lâ liata tao awpazy cha Ano chata a taotia dâhzy miah chho aw ta, miah pachu’ ta, eima sapa nata thlahpa lâ liata tha maniah a patlô hra aw. “Ano cha cheihchalo la, ano chata a cheihchalo hra aw”. 

Khazohpa eima chhâh a châ ha khiahta cha ahy maniah a dyuh thei aw?

No comments