Samaw Marasaw

MASADA SHALL NOT FALL AGAIN! (Maraland he pao beih khao aw vei!)

~ HC. Malsawmthanga.



Khati kô ma a châ tly, pahno khao va na. Ei puhpa FC. Chhuasa ta Siaramo liata Masada chôchâh he a chyhta vaw roh ta, my thei va na. A thâtih sia viapa pahno awpa ta Google thlai a ngia na ta, ei Pen drive liata phie ei paso. Mara reih ta ei roh aw tah tyh na ta, hmo hropa buakhei awpa a peimawh via ha tyhpa vâta charâta vaw roh thei leipa na ta, atahmâ ei vaw roh. Reih chanei via tyh na ta, he thâtih heta thatlôna bieru eina chho tyh!

‘Hearth of Israel’

Dead Sea (Tilaipi thipa) kiah lia heta alô lai ngaitapa, tlâh khiama tah ngâ awpa he y ta, Feet 1,300 tlai ta a sâh ta, a chô bypa he maw nata chho lâta Feet 2,000 nata nochhi nata notla lâta Feet 650 ta akawhpa a châ. He alô chô bypa pangaina lâthlôh he miakha deita y ta, cha chhao cha â kokâ kawpa vâta ‘Parih lâthlôh’ tahpa ta ama bi. Yh, he su tlai he Israel phopi ta pasô ei ta, “Hearth of Israel” tahpa ta ama bipa, Rom ryureina hmiakô liata abôh beih leipa, Juda riahchâpa ‘Zealot’ zy riebu paryhna su ‘Masada’ ama rei tyhpa cha a châ.


He alô lai kawpa he Abei Heroda khata chariahzy ta amâ ngiahnao thei lei n’awpa ta Abei O châta khopahâh kawpa ta phie vaw tobi khai ha ta. Tlâh laki bypa zydua cha Feet 18 ta asâhpa nata Feet 12 tlaita achhapa Ku (Fort) ta phie padô khai ha ta, riahvaina bu Feet 75 ta asâhpa chhao su hluhpi liata tao khaipa a châ.

He tlâh laki su bypa he a leilô pha ngaita ta, chichei-bialopa chito a pha khoh kaw. Heroda ta Abei O kawh ngaitapa padua ta, hmobaoh angiahpa chito y ta, Swimming Pool pha ngâsâpa taihta a y khai. Alô likawhzy tawhta ti pasoh ngaitapa lapapuana taihta phie tao khai hapa a châpa vâta, he Masada su liata pahrâpazy châta cha su hropa angiahna y hlei vei. Râhchawhpa su liata he hawhpa ti nata râh phapa a vaw y thlâhpa he Khazoh kuhria no-âhchhihpa miakha a châ tah lei thei’pa châ vei.

Residence of Zealot

He su he Rom pheisaihzy ta pahrâ tyh ei ta. Kô 66 AD adyuhna daihti lia khata no-âhchhih kawpa ta Zealot-zy ta Rom pheisaihzy cha angiahnaopa ta pahnie thlâh ha ei ta, Masada lia heta ama pahrâ haw. Heroda O rônahpa cha chhôhkha hluhpi pahrâ thei awpa ta pachhaihpazaoh lymâ ei ta, yzie hnei kawpa ta tobi ei ta, phasa kawpa ta ama pahrâ. Nie nata do liata rairuna a tyh beih leipa ei ta, he vâ heta Masada su he puasai hlithâ veih ei. Âmo vaw siehnaotuhpa Rom Pheisaihzy a châh ta avaw dyuh paliepa dei cha ama rairuna tlôkhei via tyhtuhpa tlâ a châ.

Rom biehneina ry liata abôh awpa achhuah bohbi leipa, Rom abeina râh tawhta riahchâpa py ‘Zealot’ zy he maluh 967 ama châ. He hawhta su peimawhpa liata amâ beina râh adyuhpa Zealot-zy ta riebu ama paryh thlâh hapa he, Rom sawkhâ châta cha a hnykhaw kaw ei ta, râh rônah kawpazy hlâta pahnie tua achhuahpa ta amâ vaw chhuanoh haw.

Adyuhna rarôh-ypa

AD 72-na liata Rom Governor Flavius Silva cha Pheisaih pha patluapa 10th Legion ama tahpazy chhaota Masada a ngiahnao awpa ta a thao ha bâ ta, chariah chhaichhi chichhihpa torai pakhy ei ta, Pheisaihzy cha atobina pha pakipa ta tobipa ama châ. He hry lia heta Juda sei ta ama patupa sâh hluhpi cha laopatai (hmia pasah awpa ta) châta Governor heta â chhi hra. 
Masada thaby chadôpa ta Governor chata alô thata paryhsa pathao ta, mia (mile) 2 tlai cha liahsa paryh ha ei ta. Lâthlôh ychhôhpa liata a ngiahnao achhuahpa cha ‘chavyh pakah chapaopa’ nahta miakha a châ thlâh hapa vâta, Governor ta he hawhta Juda seizy hmâpa ta alô a paryhsapa a châ. 

Masada chadôpa ta Pheisaih Camp 8 thlai taopa châ ta, Zealot-zy châta atahmâ cha khôtho pua n’awpa su y khao hra vei. Masada pheisaihzy chhao chata Rom pheisaihzy ta amâ vaw ngiahnao tita pahluathlu awpa alô tô hluhpi vaw patohpatia hra ei ta, Rom pheisaihzy châta cha he chhaichhi dei he hmahta chichhih ngaitapa tlâ a châ.
Rom pheisaihzy heta Juda chyhsazy cha hmiachhihtuhpa châta ama hmâ hapa vâta Zealot-zy châta adyuh palie chamao thai awpa châ leipa ta, rairuna amâ tyh pathao haw. Adyuhna cha pathao hapa châ ta, Cheisiah laipa (Catapult) hmâpa ta Masada cha ka pha ha bâ ei ta, alô nata lei pachopa tawhta Rom pheisaih asei (arrow) ka thaipazy ta Masada cha khodâh hawhta ama ka thei ha bâ. Zealot chhôhkha tawhta thokhazy ta ama hrona pahlei ha bâ ei ta, adyuhna cha kô kha daihmâ a sie haw.

Masada a pao haw!

Kao totie liata chariah chhaichhi hnei pha viapa Rom pheisaihzy cha Zealot-zy ta pahnie thei khao aw veih ei tahpa sia ha bâ ei ta. Cha hawhta Masada Ku, ahy hmahta pahnie thei lei awpa hawhta ama pachâpa pahniepa ta a y thlâh ha awpa cha ‘Chô Khazoh ta aheisaipa’ hawhta tlâ ama rao bâ.

 Anodeikua, Rom sawhkhâ phei thaby liata amâ bôh awpa châ vei!
Zealot ryureina bie cha vaw pua ta, raithlih chhaota patlô awpa â ngiah!

 Chhôhkha pawhrâhpazy chyu ta ama lahpi nata tusaw zydua cha pakha chhao pahlôh leipa ta thie lymâ ei ta, pawhrâhpazy chhao cha ama thina dawh hâpa ta ama thie hapa lahpi nata tusawzy kiah liata a zawh thlâh ha hra ei ta. Cha tawh cha, ama hryta nuhby pathluahpa ta amâ tlypapua heihpa pawhrâhpa 10 zy chata chhôhkha pawhrâhpa zydua hrona cha phie ama la khai ha heih.

Zealot pasaipha 10 ngâlâh ama y bâ. Ama hry tawhta pakha (1) cha nuhby adaopa ta atlyhpapua heih ei ta, a viasa 9 penawh thina hâpa ta azawh thlâh hapazy cha a zaozi ta thie lymâ heih ta; Masada su to cha chahryh laih ta, thi pasia leipa manôh a hmôpa maih cha phie a thie khai ha ei. He khai tawh heta Masada ryureina bie hawhta, Masada chhôh liata ia theipa maih cha mei ta rao lymâ ta, chatanachata a maohphaona hnôh chaipa hlaopatloh awpa ta Pasaipha hnôh chaipa cha ano zaozi hmâpa cheingei cha a khuhnao ta, Masada cha a siesai ha hra!

Pahniena hladyuh pathluah thei veih ei!

Cha hawhta Masada mei ta tlokhuh a kâ haipa ama hmôpa cha Rom pheisaihzy chhaota pachâna pahno veih ei. A mylâpa târi 15 Pachawh, 73 AD khata Rom pheisaihzy cha asohsi kawpa ta Masada cha a ngiahnao ei ta, ama hmo hmôpa chata pheisaih thisaih nata zaozi hmia liata achalyu beih leipa, ngiachhiena chhao pikhei leipa hmi aphaohpa Rom pheisaihzy palôh cha chahriapa ta y ta, pahniena hladyuh chhao pathluah thei veih ei. Zealot-zy riahphana nata chariah hmia liata pakhu paneih amâ chhuah beih leina chata ama palôh pahnie ta, Masada cha ziahzi a roh thlâh haw.

No-âhchhih kawpa miakha cha, athiena daihti liata nô pano (2) nata hawti 5 ti lana alô likawh liata anyupazy he vaw y ei ta, he nahzy deikua Rom pheisaihzy heta ama pachhapapua. 

Masada shall not fall again!

Kha hawhta Masada cha Rom pheisaihzy ta ama pahnie awpa a lyu hapa vâta, Zealot hyutuhpa Eleazar Ben Yair palôhrupa cha ‘chariah ku liata apie awpa hlâta cha thi’ tahpa cha a biepiepa tlâ a châ! Ama khotalaina râh liata ryureina chôchahrei khodâh hawhta chabapa Rom sawhkhâ ry liata abôh awpa hlâta cha hrona pahlei awpa amâ tlyh via haw.

Kô 1963 khata Archaeologist-zy ta Masada cha pakhâta ta achupasia via heih ei ta, he no heta phôhpa hawhta ama vaw rei tyhpazy cha a hmeiseihpa tlai na a châ tahpa ama hmôpapua ha heih: “Nie nata do phahlapa ta hnabeidypa ta sasyh hrona alapa châ ma pi; Roman sawkhâ ry liata abôh awpa hlâta cha he khizaw puasai awpa akhoh viapa sai eima châ!,” tahpa bie ama ropa cha ama hmô.

Masada ku chhôh liata Juda chi nata pho kyhpachâpazy riahphana, pho hropazy ry liata abôh awpa ama khoh leipa vâta hrona taihta amâ baw khai hapa thâtih heta Juda phopi History liamarihpa su to ta, phopi kyhpachâna zôh pazawhsa ta, Juda phopi cha thatlôna thiehpa a pie tyh ei. He vâ heta Masada cha pasô ngaita ei ta, su peimawh chaipa ‘Hearth of Israel’ tahpa ta ama bi hapa a châ.

Zealot-zy phopi kyhpachâna cha Israel nata khizaw ta pasâhsa ta, my beih vei. He vâ heta atanoh taihta Israel Pheisaihzy cha ‘Masada shall not fall again (Masada cha khati hmahta pao beih khao aw vei)’ tahpa ta Israel châta ngâchhihna bietai ama hnei tyh. He heta Israel pheisaihzy nata Juda chyhsazy palôh cha pathyu ta, khizaw liata Juda chyhsazy cha dua beih veih ei; kao to liata hmiasahpa ama châ khairô.

Maraland shall not fall again!!

Khati ma Maraland cha a pao haw? Ahyzy ta ma miah pahnie ha ei? Khâpa kaozy liata ma chariah hmia liata eima pao ha tly? tahpa hiahrina thlai â vaw ngia aw. Â thu viapa ta duah patuapalua tua; chi hro pho hropa hmia liata kao nano nanopa ta abôh ha ma pi ma? Rei awpa hluhpi a y; a chyhta ngâlâh ei reih aw:

1). Pho hropa reihzy ta ei ochhôh nâ ngiahnao ta, palôhrupa mothlih lona chôta ei tusawzy ta pho hropa reih eina cheithlu ei! Ei ochhôh liata Mara reih a pao haw!

2). Eima khihpi chaipa Siaha nata Tipa khiliah reikah liata Mara reih pahniepa ta a y haw! 

Moleipa cha moleina liata pao ha hra sala, thyu heih ta, pachhapa a châ tyh. Mara reih cha pahniepa ta y ha hra sala, thyu ha heih ta, a pawngiana a pakai via rili aw. A pao khao awpa châ vei!! Chi hro pho hropazy ta miah chadô ei ta, miah tei ei ta, angiahnao maniah amâ chhuah. Maraland he khâpa kao lia hmahta pho hropa hmiakô ta pao beih khao aw vei! Chi nata pho châna siesai ta, pho hropa reih ahlypa he hmiakai achhih vei tahpa eima sia hapa vâta Mara reih chhao pao chachei khao aw vei!

Khazohpa ta Maraland nata Mara reih hrôbieh lymâ mawh sy!!

No comments