SAIKAO KHIH THÂTIH

- H.Zacho

Tlôsaih chyhsazy he kô 1837 liata cha Bykhih tawhta a vaw chhaih ha ei ta, beipa Iakhai -11-na nata khihsaw hluhvia syulyu cha Bykhih ama puasai. Ama siesai pe’nawh bei Zany nata khihsaw odyh sycharie zy chhao ta Bykhih liana chata pahrâ khao hra vei ei. Kalypa râh, ama lyutlana liata Tlosaih mo cha kô kha y ei ta, chatawhta Khohchei tlâh liata amâ pasie laih. He khohchei tlâh tahpa he Dawma Cha-aw Hlychho ta khoh a cheina su a châpa vâta ‘Khohchei tlah’ ama bipa a cha.Khohchei tlâh tawna heta Chhaolô khiry nata khihlô liata ama y, (tahmata Theiva khih kiahpa) ) He Chhaolô khih liata ama pahra nona heta abei Iakhai cha pawpi pâ hata, a sawchapawpa Thylai chhao liahsa a satlia ha pa a cha. He Chhaolô khih liata ama pahrâ nona heta chariah ta Tlôsaih chyhsa ama vaw chho.

Ko 1876 daihti no ta bei Thylai nata a paw Iakhai cha Chhaolô khih liata pahrâ khoh ngâthlâh hapa hlâta cha a pachhaih awpa khona vaw y ta, Iakhai cha ta ‘keima he ei lapinô nata ei sawnah a chhi sala, khih saw o dyh sypangaw pa chhao ta Atuh la khihchâ zoh sihla a pha thlyu na, he liata y pahmaopa he a pha kaw tarawpata a tahma cha khihsaw odyh zathôh pha ha pi ta lyu tla n’awpa chhao a ru hapa châ ta’ tahpa ta, cha hawna chata atahma ta Lorraain Ville su liana heta ama vaw ypa a cha. Bei Iakhai a sahrosie Thylai cha Chhaolo khih liata o dyh zano nata sypangaw chhao ta y ei ta, beipa Iakhai he a lapinô a thi tawhta lapinô hropa liata a sawnahzy khihchâzoh kheipa a khopa vâta a châ chai.

He Atuh khih liana heta kô charu hlei y ei ta, thokhy diah zy a tao ei ta, He su liata ama y thlah ha no ta Lôchei sahlao ta tlahnaoh a chhuah ei ta, hawka liata bie a pachia ei ta, ama beipa chata ‘chyhsa nama patupa maih cha keima eih châ aw ta, hmo nâmâ la khai aw’ ta ha ta, a khih sawzy cha ta khoh tiara leipa ei ta, ‘eima patupa cha keimo châta na a cha aw’ tah ei ta, cha kyh liata ama ei chhaopa vata ama kua haw ama tah .Atuh khih mo cha ta pahno vei ei. Ahnohlâ tawhta pahno ei ta, ‘Iakhai thlahpa na âdua chakhai ei ‘ ama tah.

Chatawhna chata bei Iakhai cha a sawchapawpa cha lapinô pahnei sa ta, atahma ta a Hano tliahtlâh lana heta a saw hawtichaipa Laidu pa y sa ta , a lapinô cha Hano Hnaihly zuah a cha. Sawchapaw sa ta, Beihra ama bi, ano cha ta Haotha a sa.

Atuh khi nata vaih zy liata khih sa hnolo ei ta, beipa Iakhai cha tlalei pata, hro ângâ khao leipa vâta ‘ei vaw thi khiatala na sy ula, ei sawchapawpa yna Chhaolo khih liata na pabu mu vy ‘ tah ta , a reipa hawhta thi ta, a sy ei ta, a sawchapaw Thylai yna Chhaolô khih liana chata ama pabu.

Chatawh cha a lapinô Topa zuah Dawhkaw nata a sawnah zydua nata khihsaw o dyh sypangaw chhao cha Atuh khih puasai ei ta, Chhaolô khih cha ama pangai heih. Hlano khih ama sana zie he ngiachhie amâ chhi kaw, khatinorai ta ama thlahlôh lei pata, chariah chakei chi pata ama hro nata daihti ama hma. Kô 1882 pa liata Tapy tlâh liata amâ vaw pasie. A pachhaih khao leipata Chhaolô khih tawhna chata Tlôsaih ody zathôh cha amâ vaw paly khai haw.

Tapy liata ama y nona heta Chhohhlô tlahphia liata y ei ta, a vaw zoh nata awhkhypa hraih ei ta, cha ama y tua za cha awh a khoh leipa vâta ‘he su he pha vei, Vawbiah khôna a châ’ ama tahpa vâta ama thyusai haw. Saikao liata viahnah ama vaw y nota a bypa lia châ palaona su ta tao ei ta, ‘Viahsyhly a châna’ tahpata ama vaw bi pâ haw.

Chatawhata akaw pasie ei ta, atahmata ama pahrâna su liata tlâhphia liata pahrâ ei ta, awhkhypa hraih heih ei ta, he su he y n’awpata chaosana liasa ama hneih. He za liana tlai heta nawh apihpa cha amoh bi ei ta, Laihao ama tah . Laihao Lyno moh ama bi chhana cha ‘Siaha bei zy ta maniah ama haona vâta a chhaihpa ta he râh taihta eima vaw tlôpa a cha’ tahna a cha. He su lia pyly heta chanô Thleichiah chhao a pih hra.

He su a bypa nata a chakhâna rachhôh liata kuchha kô hmô ei ta, a thei chhao a alai kawpata pathei hôlô ta, Saikao zipa liata a ypa a châpa vâta Saikao theithu tah ei ta, khih mo chhaota ‘Saikao’ khih tahpa a vaw châ.

Chhaolô khih tawhta eima manô- mapawzy cha ama phei tlai ta Tapy tlâh Saikao cha ama vaw pangai, Saikao khih kô rei n’awpata he su liata a pihpa Laihao Lyno nata Thadu khithie cha kô pali apha no châta, alapinô Zony Tluma cha kô charu a châ no ta he su liana heta ama vaw tlôkhei, amo zy kô alaichadaina su ngaitapa tawhna heta Saikao khih cha kô 1982 Feb. 24 liata centenary ko zakha phie a tlopata pahno theipa a vaw cha.

Tapy tlâh Saikao ama vaw y tawhna heta cha alypa nata thlahlôh kawpata khih sa pathao lyma ei ta, Tapy tlâhpi nata chavah chahaoh zy cha Khazohpa ku mâ a hyhmata chi hropazy ta ma vaw pahrâ beih leina su , râh pha kawpa châ ta, sâh baikha ama tu na liata chheih hraw avei theina su sai acha. Lyurâhpa sa hluh ta,Ka-ao, Kaochao nata Beinô chavah liata nga hluhpi nie tiahlei pahrâna râh liata lôhhrâ tlô ngaitapa ta khih ama vaw sa thei ha pa acha. He khih liata chyhsa sopa,thatlôpa, sa aka thaipa, hmiphapa nata hla aphi thaipa chyhsa hluhpi ama y.

Saikao cha Lakher Pioneer Mission ta Mission station châta avaw tly ta, Kô 1907, Thlarâhpa no 26 ta eima missionary R.A Lorrain, LPM Founder nata Director nata a lapinô cha missionary hmiatuachaipa cha awpata kaw tlo ei ta, sapa nata thlahpa liata hmah eima sie thei n’awpata rai thata miah hriapa ei ta, atahma cha maniah amâ pahâ sai khai haw. Ama tunônô Violet nata achhôhkhapa zy ngâlâh ama hmia hmô awpa eima hnei bâ. Ama lu zy chhao he su lia sai ta ama pabu.Amâ piena arônah hmeiseih.